Mr. Veselin Andrić odbranio je svoj diplomski rad pod nazivom „Prompt inženjering za velike jezičke modele (LLM)“ na Fakultetu za informacione sisteme i tehnologije. Odbrana je održana 2. oktobra 2024. godine, a rad je realizovan uz mentorstvo članova timova EuroCC (NCC Crna Gora) i HPC4S3ME. Ovaj rad predstavlja dio šire inicijative za promociju HPC i AI tehnologija u nastavnim programima i istraživačkim aktivnostima na UDG-u.
APSTRAKT – Prompt inženjering predstavlja jednu od ključnih oblasti u okviru obrade prirodnog jezika (NLP). To je proces koji podrazumijeva dizajniranje i unapređenje ulaznih podataka koji se daju jezičkim modelima kao što je ChatGPT, sa ciljem dobijanja željenih rezultata. Ova disertacija istražuje detalje prompt inženjeringa, njegove teorijske osnove, metodologije i praktične primjene u različitim NLP zadacima.
Mr. Veselin Andric defended his BSc thesis on Prompt EngineeringThe provided an overview of NLP, LLMs and prompt techniques
U hotelu Avala u Budvi, 27. septembra 2024. godine, u okviru međunarodnog događaja EPhEU – udruženja farmaceutskih organizacija iz Evrope (26–28. septembar 2024), održana je sesija u okviru Modula 6 programa kontinuirane edukacije za crnogorske farmaceute, pod nazivom „Vještačka inteligencija u farmaciji: Digitalni izazovi, mitovi i zablude u digitalnim medijima, potreba za novim kompetencijama farmaceuta.“ Događaj je okupio preko 150 stručnjaka, uživo i online, iz oblasti farmacije, sa ciljem da se razgovara o ulozi vještačke inteligencije u transformaciji farmaceutskog sektora.
Mr Cakic gave a lecture on AI and applications in Pharmaceutical industry
Mr Stevan Čakić sa Univerziteta Donja Gorica i NCC Crna Gora održao je predavanje o istoriji i razvoju AI tehnologija, naglašavajući njihovu sve veću važnost u farmaciji. Posebna pažnja bila je posvećena primjeni AI u razvoju lijekova, personalizovanoj terapiji i optimizaciji farmaceutskih usluga. Diskutovano je o potencijalu AI i HPC tehnologija da promijene način na koji farmaceuti obavljaju svakodnevne zadatke, kao i o potrebi unapređenja vještina i znanja kako bi se farmaceuti prilagodili novim tehnologijama.
This hybrid event took place in Avala hotel in Budva and online with around 150 attendees
Zaključeno je da je interdisciplinarni pristup ključan za pravilnu implementaciju AI rješenja u farmaciji. Stručnjaci iz oblasti tehnologije, farmacije i regulative moraju blisko sarađivati kako bi se AI tehnologije koristile na etički i efikasan način. Ovaj edukativni modul je potvrdio da se farmaceutska industrija nalazi na pragu velike tehnološke transformacije, u kojoj će vještačka inteligencija igrati značajnu ulogu, a budućnost farmacije zavisiće od sposobnosti farmaceuta da usvoje nove digitalne kompetencije.
Dinamična digitalna transformacija, usvajanje najsavremenijih tehnologija i razvoj inovativnih poslovnih modela pružaju Crnoj Gori stratešku priliku da unaprijedi svoj turistički sektor kroz rješenja zasnovana na podacima i vještačkoj inteligenciji. NCC Crna Gora pokreće saradnju sa lokalnim opštinama i turističkim organizacijama na inicijativama projekta Tourism 4.0, sa ciljem optimizacije korisničkog iskustva, razvoja pametnog upravljanja destinacijama i promocije održivog turizma.
Korišćenjem tehnologija nove generacije kao što su IoT, kompjuterska vizija, Big Data, vještačka inteligencija, mašinsko učenje i računari visokih performansi, NCC Crna Gora u saradnji sa visokotehnološkim malim i srednjim preduzećem i lokalnom opštinom, priprema projektnu inicijativu za analitiku u realnom vremenu i prediktivne uvide vezane za dinamiku i trendove u turizmu, kako bi se obezbijedile višestruke koristi za javne uprave, turističke organizacije, kulturne institucije i lokalna preduzeća.
Prihvatanjem novih tehnologija, napredne analitike podataka i inteligentnog modeliranja, ključni donosioci odluka i akteri u turizmu mogu ostvariti višestruke koristi. Te koristi uključuju donošenje odluka zasnovanih na podacima, proaktivno upravljanje turističkim destinacijama/atrakcijama, efikasnu raspodjelu resursa i planiranje kapaciteta, bolju zaštitu/valorizaciju kulturne baštine/lokaliteta, povećano zadovoljstvo i angažovanje posjetilaca, prilagođene ponude i ciljani marketing od strane lokalnih preduzeća, kao i unaprijeđene strategije turizma tokom cijele godine. Kreiranjem skalabilne i kolaborativne platforme za pametno upravljanje turizmom, konačno se doprinosi atraktivnosti i konkurentnosti turističkih destinacija Crne Gore.
AI konferencija, koju je organizovala Svjetska banka 24–25. septembra 2024. godine u Budvi, Crna Gora, okupila je globalne stručnjake iz oblasti vještačke inteligencije, donosioce politika i predstavnike javnog sektora i akademske zajednice s ciljem razmatranja integracije AI tehnologija u nacionalne strategije/politike, rad vlade i javne usluge. Predstavnici NCC Crna Gora aktivno su učestvovali u dvodnevnim radionicama, učestvujući u diskusijama o mogućnostima, izazovima i praktičnim slučajevima primjene AI u javnoj upravi. Poseban akcenat stavili su na značaj digitalnog osnaživanja i stručnosti u oblasti AI, potrebu za repozitorijumima podataka i politikama otvorenih podataka, kao i na uspostavljanje infrastrukture za napredno računanje. NCC je predstavio svoje aktivnosti i napore u razvoju HPC/AI ekosistema u Crnoj Gori.
Mr Marash Dukaj, ministar javne uprave, održao je uvodno obraćanje u kojem je prepoznao neophodnost vještačke inteligencije i njen potencijal za unapređenje javne uprave, ekonomski razvoj i društveni napredak. Istakao je da AI može unaprijediti živote građana kroz personalizovane usluge, efikasnije upravljanje resursima, optimizaciju poslovnih procesa i nove prilike za inovacije. Ministarstvo javne uprave, u partnerstvu sa Svjetskom bankom kroz projekat BEST, radi na izradi strateške mape puta za usvajanje AI tehnologija u Crnoj Gori.
Dr Keegan McBride, predavač iz oblasti vještačke inteligencije, vlade i politika na Oxford Internet Institute, predstavio je osnovne AI koncepte relevantne za implementaciju u javnom sektoru. Barbara Ubaldi, rukovoditeljka Jedinice za digitalnu upravu i podatke pri OECD, podijelila je uvide iz AI strategija u zemljama članicama OECD-a, naglašavajući primjere upotrebe AI u javnom sektoru i naučene lekcije. AI ekspert Varun Hemachandran predstavio je praktične primjere AI u kontekstu rada vlade, dok je Divya Siddarth, izvršna direktorka organizacije Collective Intelligence Project, naglasila ključnu ulogu uključivanja svih relevantnih aktera u razvoj AI sistema.
Učesnici su učestvovali u radnim grupama i sesijama razmjene ideja fokusiranim na kreiranje nacionalne AI strategije, formiranje temelja za AI upravljanje i razmatranje potencijalnih izazova u javnim uslugama, poreskoj politici i digitalnom zdravstvu. Konferencija je pružila dinamičnu platformu za diskusiju o strateškim, transparentnim i odgovornim pristupima integraciji AI u javni sektor, uz razmjenu znanja, uvida i umrežavanje koje doprinosi razvoju AI agende Crne Gore.
Ovaj poziv je namijenjen privrednim subjektima, malim i srednjim preduzećima (MSP), startapovima, kao i entitetima iz javnog sektora koji imaju potrebu za pristupom superračunarskim resursima u cilju izvođenja aktivnosti iz oblasti vještačke inteligencije i obrade podataka velikog obima.
Datum početka korišćenja resursa: jedan (1) mjesec nakon datuma presjeka (cut-off).
Trajanje: dodijeljeni resursi se mogu koristiti tokom perioda od jedne (1) godine.
Naredni datumi presjeka: 11 Okt 2024, 22 Nov 2024.
U petak, 27. septembra, UDG je ugostio Divyu Siddarth, jednu od 100 najuticajnijih mladih ljudi u oblasti vještačke inteligencije, prema izboru časopisa TIME! Divya je istraživačica u Microsoft Research, u odjeljenju za političku ekonomiju i društvene tehnologije (PEST), i suosnivačica projekta Collective Intelligence Project. Njen rad je fokusiran na korišćenje tehnologije za stvaranje pravednijih društava, sa posebnim naglaskom na decentralizovane tehnologije, vještačku inteligenciju i digitalnu demokratiju. Nedavno je prepoznata kao jedan od ključnih umova koji oblikuju budućnost vještačke inteligencije u službi opšteg dobra! Publiku su činili studenti, istraživači i predstavnici industrije.
Ms Divya Siddarth is one of the 100 most influential young people in the field of artificial intelligenceIt was a pleasure to be a part of this discussion. There was over 200 people in the audienceMs Siddarth is a researcher at Microsoft Research and co-founder of the Collective Intelligence Project
Na konferenciji Revolucionisanje poljoprivrede uz pomoć HPC i AI: Primjene u stvarnom svijetu predstavljen je projekat AIMHiGH, čiji je koordinator kompanija DigitalSmart. Projekat, realizovan u okviru HPC Fortissimo inicijative i finansiran kroz program Horizon 2020 FF4EuroHPC, nosio je naziv AI/ML omogućeno HPC tehnologijama za edge kamere u farmama nove generacije za uzgoj živine. Stevan Čakić predstavio je iskustva sa projekta AIMHiGH, koji je uveo najnaprednije HPC i AI/ML tehnologije sa značajnim uticajem na sektor živinarstva. Jedno od ključnih dostignuća projekta bilo je omogućavanje nadzora u realnom vremenu i uvida zasnovanih na podacima. Farmeri su dobili pristup neprekidnom, direktnom nadzoru živine putem edge kamera opremljenih AI modelima. Ovi modeli su analizirali snimke uživo i prepoznavali rane znakove bolesti, stresa ili abnormalnog ponašanja, omogućavajući pravovremenu intervenciju. Ova inovacija poboljšala je dobrobit životinja, minimizirala gubitke i unaprijedila ukupnu produktivnost farmi.
Pored toga, projekat je ponudio napredno rješenje za detekciju i prevenciju bolesti. AI modeli razvijeni tokom projekta bili su sposobni da otkriju suptilne znakove bolesti mnogo prije nego što postanu vidljivi ljudskom oku. Ova rana detekcija omogućila je efikasniju prevenciju i kontrolu, smanjila širenje bolesti i dovela do smanjene upotrebe antibiotika, što je pozitivno uticalo i na troškove i na zdravlje životinja. Tehnološka rješenja projekta takođe su pomogla u optimizaciji korišćenja resursa, posebno u pogledu upravljanja hranom i vodom. Zahvaljujući podacima o ponašanju i zdravlju živine u realnom vremenu, farmeri su mogli prilagoditi raspored i količine ishrane stvarnim potrebama, čime su se smanjili otpad i nepotrebna potrošnja resursa. Ovo je ne samo smanjilo ekološki otisak, već i doprinijelo efikasnijim i održivijim praksama proizvodnje.
Presenting HPC and deep learning appraoch
Pristup projekta automatizaciji procesa nadzora i donošenja odluka imao je transformativni efekat na efikasnost proizvodnje. Smanjenjem potrebe za ručnim nadzorom, sistem je omogućio radnicima na farmama da se fokusiraju na važnije zadatke, što je dovelo do većih proizvodnih rezultata uz niže operativne troškove. Još jedna prednost bila je skalabilnost i fleksibilnost tehnologije. Upotreba edge uređaja omogućila je jednostavno raspoređivanje AI modela na različite tipove farmi bez potrebe za skupom infrastrukturom, što je učinilo tehnologiju dostupnom i velikim proizvođačima i manjim farmama, obezbjeđujući širu primjenu u sektoru uzgoja živine. Kroz čitav projekat, saradnja sa ključnim partnerima igrala je važnu ulogu. DunavNET je doprinio ekspertizom u AI, mašinskom učenju, IoT-u i razvoju softvera, dok je Univerzitet Donja Gorica, kroz NCC Crna Gora i Centar izvrsnosti FoodHub, obezbijedio značajno znanje iz oblasti HPC-a. Crnogorske kompanije Mesopromet Franca i Radinović Company aktivno su učestvovale u evaluacionim i pilot fazama projekta, obezbjeđujući njegovu praktičnu relevantnost i uspješnu implementaciju. U cjelini, projekat AIMHiGH je bio u potpunosti usklađen sa prioritetima S3 Strategije pametne specijalizacije Crne Gore, dajući značajan doprinos tehnološkoj inovaciji u sektoru živinarstva, jačanju lokalne ekonomije i podršci održivijim praksama u poljoprivredi.
Discussing experiment results and prospects for future work
